Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (e. World Health Organization) þá er sýklalyfjaónæmi baktería ein mesta ógn við hnattræna heilsu mannkyns. Það að bakteríur myndi með tímanum ónæmi gegn sýklalyfjum er eðlileg þróun, en aukin notkun á sýklalyfjum hraðar ferlinu til muna og hjálpar bakteríum til þess að koma upp sterkum stofni með ónæmi.
Með auknu sýklalyfjaónæmi þá verður erfiðara að meðhöndla alvarleg veikindi og léttvæg veikindi á borð við sár, hálsbólgu og eyrnabólgu, geta orðið alvarleg. Nú þegar hýsa milljónir manna ónæmar bakteríur og um 750 þúsund manns láta lífið af völdum ónæmra baktería á hverju ári. Sýklalyfjaónæmi á meðal baktería hefur aukist mikið á seinustu árum og má ætla, ef ekkert verður að gert, að margar milljónir manna komi til með að deyja í auknum mæli. Spár sýna að árleg dauðsföll vegna þessa gætu verið í kringum 10 milljónir árið 2050. Það er því ljóst að til þess að takast á við þetta vandamál af einhverju ráði þá verðum við að draga verulega úr notkun á sýklalyfjum.
Hvernig ætli það sé best farið að því? Í hvað erum við að nota þessi sýklalyf og er mögulega hægt að draga úr þeirri notkun? Það eru sennilega fæst okkar sem aldrei hafa notað sýklalyf og flest erum við þakklát fyrir það aðgengi sem við höfum að sýklalyfjum þegar á þarf að halda.
Ættum við þá sjálf að forðast, eða bíða með að nota sýklalyf þegar við verðum veik? Myndi sú minnkun sýklalyfjanotkunar stuðla að því að stemma stigu við stökkbreytingum baktería í átt að ónæmi? Kannski að einhverju leyti. Það er í sjálfu sér skynsamlegt að taka ekki sýklalyf að óþörfu en notkun mannfólks á sýklalyfjum er í raun ekki helsti drifkraftur að ónæmi baktería gegn sýklalyfjum.
Staðreyndin er sú að það eru önnur dýr heldur en mannfólk sem neyta hvað mest af sýklalyfjum. Þettu eru dýr sem búa við mjög fábrotnar og þröngar aðstæður, til að mynda langflest svín og langflest hænsn sem búa á jörðinni. Önnur dýr sem búa við sambærilegar aðstæður eru svo laxar í laxeldi. Þetta ferli sem gengur út á að fjöldaframleiða þessi dýr til manneldis krefst þess að dýrunum sé gefið mikið af sýklalyfjum. Þeim eru ekki gefin þessi lyf beinlínis til þess að meðhöndla eða lækna einhver veikindi, líkt og við mannfólkið notum þessi lyf yfirleitt, heldur eru þeim gefin sýklalyf í massavís til þess að koma í veg fyrir sjúkdóma og veikindi áður en þau spretta fram.
Ástæðan fyrir því að þessi dýr, fremur en önnur, þurfa að taka inn sýklalyf í fyrirbyggjandi skyni er tilkomin vegna þeirra aðstæðna sem við búum þeim í framleiðsluferlinu en þær aðstæður einkennast einna helst af óeðlilega miklum þrengslum og frelsisskerðingu. Þessar aðstæður fela bæði í sér að dýrin eru mjög nálægt hverju öðru sem og eigin úrgangi. Þessi tvö atriði skapa svo kjöraðstæður fyrir bakteríur til að þrífast, þróast og valda usla.
Þessar aðstæður og almenn sýklalyfjanotkun í dýraiðnaði einskorðast samt engan vegin við þessa þrjá hópa dýra sem nefndir eru hér að ofan. Meir að segja íslenska kindin er stórtækur neytandi sýklalyfja, eða öllu heldur íslensku lömbin. Íslensk lömb eiga það nefninlega á hættu á fá sjúkdóm sem heitir slefsýki sem leiðir til dauða (lömbin missa matarlystina og deyja úr hungri). Valdur slefsýki eru e. coli bakteríur sem finnast í saur. Ef að spenar mæðranna eru skítugar þá geta lömbin innbyrt þessar bakteríur við að næra sig. Eins eru eflaust aðrar skítugar leiðir fyrir bakteríunar að komast í lömbin.
Fyrir utan þessa notkun á sýklalyfjum, til þess að lækna og koma í veg fyrir sjúkdóma, þá eru sýklalyf í dýraiðnaði einnig mikið notuð einfaldlega vegna þess að neyslan hefur þau áhrif að dýrin þurfa minni fæðu til þess að ná fullnægjandi þyngd fyrir slátrun.
Hvernig getum við minnkað þessa notkun á sýklalyfjum á meðal laxa, svína og kjúklinga? Á meðal lambanna okkar og annarra dýra? Ein hugmynd væri, að þar sem að þessi dýr eru ekki að taka þessi lyf sjálfviljug heldur erum við að gefa þeim þau, að þá liggur beinast við að við ættum að hætta að gefa þeim öll þessi sýklalyf. Það er góð hugmynd en ekki fullkomin því ef við hættum að gefa þessum dýrum þessi lyf í forvarnarskyni þá kemur stór hluti þeirra til með að veikjast, jafnvel deyja, og hugsanlega smita aðra. Þá mætti nálgast vandamálið frá annarri hlið:
Í stað þess að fallast á að það sé nauðsynlegt að gefa þurfi ótal dýrum, sem alin eru til manneldis, gífurlegt magn sýklalyfja þá ættum við að breyta framleiðsluháttum á þann veg að notkun sýklalyfja væri nær óþörf.
Besta leiðin að því markmiði er að draga úr framleiðslu okkar á þessum dýrum á afgerandi hátt og samhliða því að auka verulega það rými sem þessi dýr hafa þar sem þau myndu fá að búa við mun meira frelsi og meira hreinlæti en þau þekkja í dag. Með færri dýr við betri heilsu þá eru allar líkur á því að notkun sýklalyfja komi til með að minnka verulega.
Sýklalyfjaónæmi er ógn sem þarf að bregðast við. Við vitum hvernig á að gera það og við vitum að við getum gert það. Verum til fyrirmyndar og gerum róttækar breytingar til þess að stöðva verksmiðjuframleiðslu á dýrum til manneldis, sér í lagi þar sem að sjúkdómaáhætta og sýklalyfjanotkun er sem mest. Þannig verjumst við hvað best næstu árásum örvera á heilsufar mannkyns.
Myndefni tengt þessu:
Í hnotskurn: The Antibiotic Apocalypse Explained
Grein þessi birtist í Stundinni 26.4.20 https://stundin.is/blogg/benjamin-sigurgeirsson/herkaenska-gegn-orveruarasum